HALEBİ SAĞİR
Halebi Sağir, Osmanlı âlimi ve fakihlerinden İbrahim el-Halebi tarafından; Sedîdüddin el-Kâşgarî’nin Münyetü’l-Musallî eseri üzerine şerh sadedinde kaleme aldığı Gunyetü’l-Mütemelli (Halebi Kebir) eserini mübtediler için muhtasar ederek (Muhtasaru Gunyeti’l-Mütemellî) hazırladığı güzide eseridir. Bu kıymetli eser yazıldığı günden günümüze değin çok ilgi görmüş, ilim erbabı tarafından okunmuş ve okutulmuştur.
HALEBİ SAĞİR’İN MÜELLİFİ İBRAHİM EL-HALEBİ (ö. 956/1549)
Osmanlı’nın mümtaz âlimlerinden ve fakihlerinden biri olan İbrahim el-Halebi Rahimehüllâh (doğum tarihi kesin olmamakla beraber) Haleb’te doğmuştur. İlk dönemlerinde bir sanatla meşgulken gördüğü bir rüya üzerine ilme yönelmiştir. Temel eğitimini Haleb’te görmüş yanı sıra Şam’da da bazı âlimlerden ders almıştır.
İlmi Kimliği
İbrahim el-Halebi başlangıçta Kahire’ye giderek yedi sene kadar akli ilimleri tahsil etmiş ve Haleb’e dönmüştür. Sonrasında kendisine ilim okumaktan maksadın nakli ilimleri tahsil etmek olduğu söylenmiş bunun üzerine Şam yoluyla Hicaza gitmeye karar vermiştir. Şam’a gelince Ebü’l-Mevâhib b. Abdülbâkî, İlyâs el-Kürdî, Muhammed Habbâl, Şihâbüddîn Ahmed el-Gazzî gibi âlimlerden okumuştur. Ayrıca tasavvuf yolunda ise Abdülganî Nablüsî Rahimehüllâh’tan istifade etmiştir. Sonraları Hicaz yolculuğuna devam ederek Mekke-i Mükerreme’ye varmış ve orada bulunan ilim erbabından da istifade etmiştir.
İbrahim el-Halebi Rahimehüllâh, Mekke-i Mükerreme’de nakli ilmini de tamamladıktan sonra tekrar Kahire’ye dönmüş ve orada bulunan Hanefî mezhebinin büyük âlimlerinden Seyyid Ali ed-Darîr’den ilmi çalışmasını devam ettirmiş ve çokça istifade etmiştir. Aynı zamanda bu büyük âlimin ders vermede yardımcısı ve vekili olmuştur. Aynı şekilde Kahire’de Şeyh Mûsâ el-Hanefî, Şeyh Süleymân el-Mansûrî, Şeyh Sâlim en-Nefrâvî, Ahmed b. Abdülmün‘im ed-Demenhûrî, Ali İmâdî, Muhammed b. Yûsuf, Mensûr el-Menûfî gibi âlimlerden de istifade ederek bir çoğundan icâzet almıştır.
Zahiri ve batıni ilmini ikmal ettikten sonra bir müddet tedris faaliyetin te bulunan İbrahim el-Halebi Rahimehüllâh, yüksek ilmi ve üstün şahsiyeti sebebiyle kısa bir süre içerisinde çok geniş ders halkası kurmuş ve birçok talebe yetiştirmiştir. İcazet aldıktan sonra tedrisat döneminde ilk okuttuğu kitap “Dürrü’l-Muhtâr” kitabı olup, yanı sıra “Hidâye” ve başka kitapları da okutmuştur.
İstanbul Hayatı
İlmi, zekâsı ve ifadesinin kuvvetliliği sebebi ile kısa sürede meşhur olan İbrahim el-Halebi, bir müddet talebe yetiştirdikten sonra 906 (1500) yılı civarında İstanbul’a gelerek yerleşmiştir. Burada çeşitli camilerde imamlık ve tedris faaliyeti yaptıktan sonra Fâtih Camii’ne imam olmuş ve ilmi faaliyeti burada da devam ettirmiştir. Aynı şekilde Sultan Selîm ve Ayasofya Câmii medreselerinde ve Süleymaniye Medresesi’nde de dersler vermiştir.
Vefatı (ö. 956/1549)
İbrahim el-Halebi Rahimehüllâh, son derece mütevazi bir hayat sürmüş, yumuşak huyluluğu ve nezaketiyle tanınmıştır. Hemen hemen bütün zamanını ibadete ve ilme adamış, ilmi kişiliği olarak özellikle fıkıh, tefsir, kıraat ve hadiste otorite kabul edilmiştir. İstanbul da bulunduğu zaman zarfında Şeyhülislâmlık ve Kadıaskerlik makamlarına gelecek zatların da bulunduğu birçok âlime-ilim erbabına hocalık yapmıştır. Ömrünün sonlarına doğru, yaşı ilerlemiş ve bünyesi de zayıflamış olmasına rağmen, ilme olan düşkünlüğünden dolayı gece-gündüz kitap mütalaa etmiş ve teliflerde bulunmuştur.
Son söz olarak; İbrahim el-Halebi Rahimehüllâh, Sâdî Çelebi’nin Fatih’te yaptırdığı Dârülkurrâ’ya müderris olarak tayin edildiği görevinde iken doksan küsur yaşlarında vefat etmiş ve Edirnekapı Mezarlığı’na defnedilmiştir.
Allah Teâlâ, Ona Rahmet Etsin, Efendimiz Aleyhisselâm ve Fakihlerle Haşreylesin
GÜZİDE ESERLERİ
İbrahim el-Halebi Rahimehüllâh, birçok eser kaleme almış olup risâlelerinin çoğu kendi zamanında tartışma konusu edilen meselelerle alakalıdır.
- Mülteka’l-Ebhur.
- Halebi Kebir (Gunyetü’l-Mütemellî fî Şerhi Münyeti’l-Musallî).
- Halebi Sagir (Muhtasaru Gunyeti’l-Mütemellî).
- Ni‘metü’z-Zerî‘a fî Nusreti’ş-Şerî‘
- er-Rahs ve’l-Vaks li-Müstehilli’r-Raks.
- el-Kıyâm ‘İnde Zikri Vilâdeti Resûlillâ
- Risâle fi’r-Red ‘alâ men i‘tekade İslâme Â
- Şerhu’l-Ebyâ
- el-Hilyetü’ş-Şerî
- Nazmü Sîreti’n-Nebî ve Ş
- Tesfîhü’l-Gabî fî Tenzîhi (Tebri’eti) İbn ‘Arabî.
- Risâle fî Hakkı Ebevey Nebiyyinâ ‘Aleyhi’s-Selâ
- Muhtasarü’l-Cevâhiri’l-Mudıyye fî Tabakâti’l-Hanefiyye.
- Muhtasaru Fetâvâyı Tatarhâniyye (el-Müntehab mine’l-Fetâva’t-Tatarhâniyye, el-Fevâ’idü’l-Müntehabe mine’l-Fetâva’t-Tatarhâniyye).
- Risâletü’l-Himmesa.
- Risâle fi’l-Mesh.
- Kitâbü Fusûli’l-Erba‘î
- Şerhu’l-Kasî
- Ta‘lîkât ‘ale’l-Hidâ
- Ta‘lîkât ‘ale’l-Islâh ve’l-Îzâh.
Eserin Hazırlanış Şekli
Meşhur -Mülteka’l-Ebhur- eserinin sahibi İbrahim el-Halebi Rahimehüllâh öncelikle, Sedîdüddin el-Kâşgarî’nin Münyetü’l-Musallî eseri üzerine şerh olarak Halebi Kebir (Gunyetü’l-Mütemelli) eserini kaleme almıştır. Bu eserine çokça rağbet edildiğini görünce, ardından ilim erbabının kolayca istifade etmeleri için (yazmış olduğu şerhi muhtasar ederek) Halebi Sağir (Muhtasaru Gunyeti’l-Mütemelli) eserini kaleme almıştır.
Bu nadide eser üzerine yapılan çalışma şöyledir:
- Üç kıymetli nüshadan mukabele edilerek Tahkik edildi.
- Âyet-i kerime ve hadis-i şeriflerin referans ve tahricleri yapıldı.
- İsmi geçen âlimlerin kısaca hal tercümesi yapıldı.
