Mızraklı ilmihal, akaid, ibadet ve ahlâk gibi temel dini bilgileri içeren, muhtasar olarak yazılmış güzide bir eserdir. Asıl adı “Miftahu’l-Cenne” (cennetin anahtarı) olup Osmanlı’da ilmihal olarak bilinmektedir.
Aynı şekilde Osmanlı’da her eve gönderilmiş ve bu sayede insanların temel dini bilgileri doğru ve sağlam bir şekilde öğrenilmesine vesile olunmuştur.
Bu güzide eserin, hangi tarihte yazıldığı ve müellifinin kim olduğu bilinmemektedir. Yanı sıra Muhammed b. Kutbüddîn-i İznikî tarafından yazıldığı rivayet edilmiştir.
Aynı şekilde “İlmihal” olarak adlandırılması hakkında da kesin bir bilgi olmamakla beraber Mızraklı ilmihal kapağında veya ilk sayfasında mızrak ve sancakların olmasından ötürü böyle isimlenebileceği söylenilmiştir.
Muhtasarca kaleme alınmış olunan Mızraklı İlmihal’de, sade bir dil kullanılmış ve herkesin anlayacağı bir üslup gözetilmiştir.
Bu nedenledir ki Devleti Aliyye (Osmanlı)’da Camilere, Sıbyan (ilkokul) mekteplerine ve evlere dağıtılmış; en çok okunan ve ezberlenen eserler arasında yerini almıştır.
Bu kıymetli eserin günümüzde dahi Anadolu’da birçok evde Osmanlı Türkçesiyle yazılmış eski nüshaları bulunmaktadır.
Mızraklı İlmihal, özlü bir şekilde temel dini bilgileri barındırmasına rağmen belli bir sistem (düzen)e göre olmadığı görülmektedir.
Nitekim namaz hakkında bilgiler verdikten sonra başka konulara yer vermiş ve ileride tekrar namaz ile ilgili konulara değinmiştir.
Miftahu’l-Cenne (Mızraklı ilmihal)’de, başlıca şu gelecek olan konular işlenmiştir:
- Namaz
- Oruç
- Gusül
- Teyemmüm
- Abdest
- Elli Dört Farz
- Zekât
- Kurban
- Hac
- Ehl-i Sünnet Olmanın Alametleri
- Dört Halife ve Üstünlükleri
- Şer‘î Hükümler
- İman ilgili meseleler
- Allah’ın Sıfatları
- Peygamberlerin Sıfatları
- İtikad ve Amelde Mezhebimiz
- Zikir
- Güzel Ahlak
- Büyük Günahlar
- Küfür
- Çeşitli meseleler
Kıymetli Hanefî fıkıh eserlerinden derlenerek işlenmiş olan Mızraklı ilmihal’de, genellikle Hanefî mezhebinde tercih edilen görüşler bir araya getirilmiştir.
Eserde İhtilâflı meselelere yer verilmemiş ve yanı sıra bazı konularda mezhep içindeki farklı görüşler de aktarılmıştır.
İstifade ettiği eserler; İbn Nüceym’in “el-Eşbâh ve’n-Nezâ’ir” başta olmak üzere, sonrasında Halebî’nin “Mülteka’l-Ebhur”u, Ebû Bekir el-Haddâd’ın “es-Sirâcü’l-Vehhâc” adlı eseri ve yanı sıra Ebüssuûd Efendi’nin bazı fetvaları ve Birgivî’nin ilmihal kitabı olan “Vasiyetnâme”si (Risâle-i Birgivî)’dir.
Son söz olarak; Mızraklı İlmihal, Osmanlı zamanında çok yaygınlaşmış ve halk tarafından benimsenmiştir. Osmanlı’dan sonra bir karanlık asır geçmesine rağmen günümüzde pek çok yayın evi tarafından defalarca basılmış ve özelde değerli ilim talebelerinin, genelde ise insanların çokça rağbetini kazanmıştır.
Eserin Hazırlanış Şekli
- Yeni dizgi yapılmış ve sayfa uyumu düzenlenmiştir.
- Farklı risaleler ile birlikte hazırlanmıştır.
- Dipnot eklenerek zenginleştirilmiştir.
- Hadis Tahriçleri yapılmıştır.
